भारतातील ४० प्रसिद्ध सण आणि उत्सव

भारतातील प्रसिद्ध सण आणि उत्सव थोडक्यात माहिती

भारत हा सण आणि उत्सवांची भूमी आहे असे मानले तरी वावगे ठरणार नाही. भारतात विविध धर्मांचे आणि परंपरेचे लोक एकत्रितपणे एकत्र राहतात. भारतात साजरे केले जाणारे विविध सण व उत्सव ही त्याची समृद्ध संस्कृती आणि परंपरेचे प्रतिबिंब दर्शवितात. तसे पाहिले तर बरेच भारतीय सण आणि उत्सव (Indian festivals and celebrations) आहेत, परंतु खाली उल्लेखित केलेले सण आणि उत्सव महत्वाचे आहेत. वर्षभरात हे सण आणि उत्सव होत असले तरी ऑक्टोबर ते जानेवारी दरम्यानच्या काळात देशात जास्त प्रमाणात साजरे होताना दिसून येतात.

भारत एक असा देश आहे जेथे सर्व धर्म आणि समाज त्यांच्या परंपरेनुसार सण आणि उत्सव साजरे केले जातात. भारतीय सण आणि उत्सव (Indian festivals and celebrations) असे आहेत की, ते बौद्धिक, धार्मिक आणि सामाजिकदृष्ट्या महत्वाचे आहेत. म्हणूनच, प्रत्येक दिवस हा या देशात एक नवीन उत्सवच आहे. भारतात काही सण आणि उत्सवांना शासकीय सुट्ट्या देखील असतात, ज्यामुळे आपल्याला देशभरात सहलीची योजना करण्याची संधी मिळेल. भारतात वेगवेगळ्या परंपरा आहेत त्या परंपरेनुसार सण आणि उत्सव साजरे होतात.

दरवर्षी भारतातील काही सण आणि उत्सव (Festivals and celebrations) हे तिथीनुसार तर काही त्यांच्या इंग्रजी कॅलेंडरच्या तारखेनुसार साजरे करतात. आपल्याला याची चांगली कल्पना देण्यासाठी आपण प्रारंभ करण्यापूर्वी, थोडक्यात माहिती येथे सादर केलेली आहे, जो आपल्यासाठी आवश्यक असल्याचे सिद्ध होईल! या ब्लॉगवरील माहिती आपल्याला भारतातील प्रसिद्ध सणांचे महत्त्व देखील सांगेल!

भारताच्या संस्कृतीचे मोठेपण त्याच्या सणांमध्ये पाहायला मिळते. भारतीय सण आणि उत्सव (Indian festivals and celebrations) हे आपल्या भारतीय संस्कृतीचे मोठेपण स्पष्ट दर्शवितात. भारतीय सण आणि उत्सव मोठ्या उत्सुकतेने आणि निष्ठेने साजरे करतात. भारत हा एक असा देश आहे ज्याचे येथे कौतुक आणि आकलन केले जाते, कारण भारतात भारतीय लोक सण आणि उत्सव उत्साहाने साजरे करतात.

म्हणून येथे राज्य-वार प्रसिद्ध असलेल्या सणांची त्वरित यादी दिलेली आहे. भारतातील प्रादेशिक सणदेखील मोठ्या जल्लोषात व कार्यक्रम आयोजन करून साजरे केले जातात. या उत्सवांच्या भव्य उत्सवांमध्ये सहभागी होण्यासाठी तुम्ही भारतीय सांस्कृतिक परंपरा असलेल्या सर्वोत्कृष्ट ठिकाणांना भेट देण्यापूर्वी भारताच्या धार्मिक उत्सवांची माहिती या ब्लॉगवर पहा.

भारतातील ४० लोकप्रिय सण आणि उत्सव | 40 Popular Festivals and Celebrations in India

१. प्रजासत्ताक दिन

भारतात दरवर्षी २६ जानेवारी रोजी साजरा केला जाणारा राष्ट्रीय उत्सव आहे. याला गणतंत्र दिवस असेही म्हटले जाते. २६ नोव्हेंबर, १९४९ रोजी भारताचे संविधान, संविधान समितीने स्वीकारले व भारतीय संविधान म्हणून २६ जानेवारी १९५० रोजीपासून अंमलात आणले. लाहोर येथे रावी नदीच्या काठी पं. जवाहरलाल नेहरू  भारताचा तिरंगा फडकावून संपूर्ण स्वराज्याची (स्वातंत्र्याची) घोषणा केली होती. त्या दिवसाची आठवण म्हणून २६ जानेवारी हा दिवस राज्यघटना अंमलात आणण्यासाठी निवडला गेला. या दिवशी संपूर्ण देशात राष्ट्रध्वजाचे आरोहण करून त्याला वंदना देतात. भारताचे राष्ट्रगीत गायले जाते आणि आदर-सन्मान  व्यक्त केला जातो. भारतीयांसाठी हा दिवस देशातील सुवर्ण दिन आहे. हजारो देशभक्तांच्या बलिदानातून या दिवसाची प्राप्ती झाली होती. शाळा व महाविद्यालयांमध्ये प्रजासत्ताक दिनादिवशी भाषणे आयोजित केली जातात.  

नवी दिल्ली येथे, देशासाठी स्वतःचे प्राण अर्पण करणाऱ्या वीर जवानांना अमर जवान ज्योती स्मारकावर देशाचे मा. पंतप्रधान पुष्पचक्र वाहून श्रद्धांजली वाहतात, त्यानंतर एक मोठे संचलन आयोजित केले जाते. हे संचलन  राजपथवरून पुढे राष्ट्रपती भावनापर्यंत जाते. राष्ट्रपतींच्या हस्ते ध्वजारोहण केले जाते व २१ तोफांची सलामी देतात. त्यानंतर वीर सैनिकांचे आणि देशासाठी मोठे सामाजिक कार्य करणाऱ्या लोकांचे राष्ट्रपतींच्या हस्ते पुरस्कार देऊन सन्मान केला जातो.

देशातील नागरिक प्रजासत्ताक दिनाच्या शुभेच्छा देण्यासाठी देशभक्तीपर गीतांच्या ओळी, तिरंंगा ध्वज आदि संंकल्पनांचा कल्पक वापर करून परस्परांना शुभेच्छा देतात. प्रत्येक नागरिकांच्या मनात देशाबद्दल आदर व अभिमान  टिकून रहावा यासाठी भारतीय नागरिक अशा शुभेच्छा एकमेकांना देतात व एकमेकांमधले ऐक्य टिकवून ठेवण्याचे आवाहनही करतात.

२. मकर संक्रांती

दर वर्षी साधारण १४ किंवा १५ जानेवारीला येणारा हा सण, त्यादिवशी सूर्य मकरात म्हणजे मकर नक्षत्र किंवा राशि चक्रात प्रवेश करतो. मकर संक्रांतीशी संबंध असलेले वेगवेगळे उत्सव असतात. 

मकर संक्रांती हा एक भारतीय सण आहे ज्याला जानेवारीच्या मध्यात साधारणतः भारतातील अनेक राज्यांत साजरा केला जातो. तामिळनाडूत त्याच वेळी पोंगल साजरा करतात, तर पंजाब राज्यात यावेळी लोहरी साजरी केली जाते. असे असताना जेव्हा सर्व भिन्न राज्ये आपल्या सुगीचा सण साजरा करतात, भारताच्या विविध परंपरेनुसार, प्रत्येकाची स्वतःची प्रथा आणि चालीरीती आहेत.

हा सण महाराष्ट्र, गोवा, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, तेलंगणा आणि राजस्थान इत्यादी राज्यांत मोठ्या उत्साहाने साजरा केला जातो. संपूर्ण देशात आणि आशिया खंडात हा उत्सव वेगवेगळ्या प्रकारे साजरा केला जातो.

३. दक्षिण भारतातील पोंगल

दक्षिण भारतातील चार दिवस चालणारा सुगीच्या हंगामानंतर हा सण भारतातील सर्वात प्रसिद्ध सणांपैकी एक आहे. लोक पोंगल डिशेस तयार करतात आणि त्यांचा पारंपारिक पोशाख घालतात. दक्षिण भारतातील या प्रसिद्ध उत्सवात, सेलिब्रिटींमध्ये बोनफायर, नृत्य, गुरांच्या शर्यती, मिठाई आणि सेवरीचा समावेश आहे. घरे कोलम (तांदूळ, रंगीत पावडर आणि फुलांच्या पाकळ्यांनी बनवलेल्या पारंपारिक फुलांच्या रचना) रचनेमुळे चमकदार दिसतात. 

वर्षाच्या पहिल्या हंगामाचे प्रतिनिधित्व करणारा निसर्गास धन्यवाद देणारा हा सण म्हणून त्याचे महत्व आहे. कोलाम रचना आणि गुरांच्या शर्यतींचे प्रकार हे या सणातील मुख्य आकर्षणे असतात. साधारणतः १४ ते १७ जानेवारीच्या दरम्यान हा सण असतो. संपूर्ण भारतभर तामिळ लोक प्रामुख्याने तामिळनाडूत साजरे करतात. बोनफायर, नृत्य, गुरांच्या शर्यती, मिठाई आणि सेव्हरीज या गोष्टी येथे केल्या जातात.

४. वसंत पंचमी- सरस्वती पूजा

वसंत पंचमी हा एक सण आहे जो वसंत ऋतूच्या तयारीची सुरूवात दर्शवितो. प्रदेशानुसार हा सण लोक वेगवेगळ्या प्रकारे साजरे करतात. वसंत पंचमी चाळीस दिवसानंतर येणाऱ्या होलिका आणि होळी या सणांची तयारी करण्याचे  सूचित करते. बर्‍याच हिंदूंसाठी वसंत पंचमी हा सरस्वती देवीला समर्पित उत्सव आहे.  जी त्यांची ज्ञान, भाषा, संगीत आणि सर्व कलांची देवी आहे. सरस्वती देवी उत्कटता व प्रेम अशा सर्व प्रकारच्या सर्जनशील उर्जेचे आणि सामर्थ्याचे प्रतीक आहे. 

हंगाम आणि सण देखील शेतात पिकलेल्या मोहरीच्या पिवळ्या फुलांच्या  पिकाने साजरे करतात, ज्याला सरस्वती देवीच्या आवडत्या रंगाशी जोडतात. लोक पिवळ्या साड्या किंवा शर्ट किंवा इतर पिवळ्या वस्तूंनी वेषभूषा करतात, पिवळ्या रंगाचे स्नॅक्स आणि मिठाई वाटप करतात. काही लोक भात शिजवताना त्यांच्या  भातात केशर घालतात आणि नंतर शिजवलेला पिवळ्या भाताची मोठी मेजवानी म्हणून खातात.

बऱ्याच कुटुंबातील लोक या दिवशी आपल्या लहान मुलांसमवेत बसून त्यांच्या बोटाने पहिले शब्द लिहिण्यास प्रोत्साहित करतात आणि काही अभ्यास करतात किंवा एकत्र संगीत तयार करतात. वसंत पंचमीच्या आदल्या दिवशी सरस्वती देवीचे मंदिर खाद्यपदार्थाने भरून ठेवतात जेणेकरून देवी दुसर्‍या दिवशी सकाळी पारंपारिक मेजवानी करू शकेल.  मंदिरात आणि शैक्षणिक संस्थांमध्ये सरस्वतीच्या पुतळ्यांना पिवळे कपडे घालून पूजा केली जाते. अनेक शैक्षणिक संस्था देवीचा आशीर्वाद मिळविण्यासाठी  सकाळी खास प्रार्थनेचे किंवा पूजेचे आयोजन करतात. सरस्वती देवीच्या आदरासाठी काही समुदाय काव्य आणि संगीत मेळाव्याचे आयोजन करतात.

नेपाळ, बिहार आणि पश्चिम बंगालसारख्या भारतातील पूर्वेकडील राज्यांसह त्रिपुरा आणि आसाम सारख्या ईशान्य राज्यांतील लोक सरस्वती देवीच्या मंदिरात जातात आणि तिची पूजा करतात. बहुतेक शाळा त्यांच्या आवारात विद्यार्थ्यांसाठी खास सरस्वती पूजेची व्यवस्था करतात. बांगलादेशात, सर्व प्रमुख शैक्षणिक संस्था आणि विद्यापीठे सुट्टीच्या दिवशी आणि विशेष पूजाद्वारे हे पाळतात.

ओडिशा राज्यात हा सण बसंत पंचमी / श्री पंचमी / सरस्वती पूजा म्हणून साजरा केला जातो. राज्यभरातील शाळा व महाविद्यालयांमध्ये होम व यज्ञ केले जातात. विद्यार्थी सरस्वती पूजा मोठ्या मनापासून आणि उत्साहाने साजरे करतात. सामान्यत: लहान मुले या सणादिवशी एका अनोख्या सोहळ्यात सहभागी होऊन शिकण्यास सुरवात करतात त्याला  'खादी-चुआन' / विद्या-आरंभ असे म्हणतात. 

आंध्र प्रदेशसारख्या दक्षिणेतील राज्यांत, त्याच दिवसाला श्री पंचमी असे म्हणतात जेथे "श्री" तिचा उल्लेख देवीच्या एका देवीचा आणखी एक पैलू म्हणून करतात.

५. कुंभमेळा

कुंभमेळ्याची उत्तम प्रकारे व्याख्या वेडा आणि अराजक अशी करता येईल. अधून मधून मंत्रांचे जप, अघोरींचे हृदयस्पर्शी नृत्य आणि ज्वलंत दिव्याने पेटलेले पवित्र घाट यांच्या दरम्यान तुम्हाला प्रवाहाबरोबर जाण्याची संधी मिळणार नाही. कुंभमेळा तुम्हाला केवळ एका दिवसाची भावना देणार नाही तर संपूर्ण आयुष्याला एक मनासारखा अनुभव देईल.

कुंभमेळ्याच्या वेळी अग्नीच्या ज्वालांसारखे झुंबडणारे लाखो उत्साही भक्त एकत्र येऊन पापांची धुलाई करतात. या विशाल आध्यात्मिक मेळाव्याचे मूळ पृथ्वीवरील राक्षस आणि देवांच्या अस्तित्वावर सापडते. हिंदू पौराणिक कथेनुसार अमृताचा घडा ‘समुद्र मंथन’ दरम्यान प्रकट झाला होता. असे मानले जाते की ते मिळविण्यासाठी देवता आणि राक्षसांनी समुद्र मंथन केले होते.

कुंभमेळा भारतातील सर्वांत महत्त्वाचा धार्मिक कार्यक्रमांपैकी एक  म्हणजे दर बारा वर्षांनी चार वेळा साजरा केला जातो. 'जगातील मोठ्या प्रमाणावर विश्वासाच्या कृतीचा एक भाग होण्यासाठी साधू आणि भक्त समूहाने पवित्र मंडपात गर्दी करतात. स्वतःला पापांपासून मुक्ती आणि मोक्ष मिळविण्यासाठी कुंभमेळ्यात पवित्र नदीत अंघोळ करणे सर्वात शुभ मानले जाते. नागा (नग्न साधू), उर्ध्ववाहर्स (ज्यांनी त्यांचे शरीर अत्यंत तपस्यासाठी उघड केले आहे) आणि कल्पवासिस (दिवसातून तीन वेळा स्नान करणारे) हे मेळाव्यातील  सर्वात लोकप्रिय कृती आहेत. या व्यतिरिक्त या वेळी केल्या जाणार्‍या विधी साक्ष देण्यास योग्य आहेत.

कुंभमेळ्यामध्ये हिंदू धर्माच्या इतिहासातील काही अतिशय महत्त्वाच्या ठिकाणी जगातील सर्वात मोठा शांततापूर्ण मेळावा होता. हरिद्वार (गंगा नदी), प्रयाग (यमुनाचा त्रिवेणी संगम, गंगा, आणि सरस्वती), उज्जैन (क्षिप्रा नदी), आणि नाशिक (गोदावरी नदी) ही कुंभमेळ्याची ठिकाणे आहेत जी या काळात सदासर्वकाळ धन्य मानली जातात.

६. महा शिवरात्री

महा शिवरात्री  हा एक हिंदू उत्सव आहे, जो दरवर्षी महादेवाच्या सन्मानार्थ साजरा केला जातो. जेव्हा शिव स्वर्गीय नृत्य करतो तेव्हा त्या रात्री हा सण साजरा केला जातो. वर्षातील हिवाळ्याच्या शेवटी (फेब्रुवारी / मार्च किंवा फाल्गुणा) आणि ग्रीष्म येण्यापूर्वी महा शिवरात्रि येते  म्हणजे "शिवाची मोठी रात्र".

हा हिंदू धर्मातील एक प्रमुख उत्सव आहे, हा उत्सव महत्वाचा आहे. महाशिवरात्री ला आपण आपल्या आयुष्यातील "अंधार आणि अज्ञान मात" करण्याचे स्मरण करतो. शिव यांचे स्मरण करून, प्रार्थना करणे, उपवास करणे, प्रामाणिकपणे सेवा करणे, इतरांना भावना न दुखावणे, दान करणे, क्षमा करणे आणि महादेवाचा शोध घेणे. उत्साही भाविक रात्रभर जागे राहतात. बरेच लोक एखाद्या महादेव मंदिरास भेट देतात किंवा ज्योतिर्लिंगममध्ये जातात. 

असे मानले जाते की जो कोणी या दिवशी भगवान शिवची पूजा करतो त्याला पापांपासून मुक्त केले जाते. हे अविवाहित आणि विवाहित स्त्रियांसाठी वैवाहिक आनंद मिळविण्यासाठी सर्वात महत्त्वपूर्ण उत्सवांपैकी एक आहे. हा एक प्राचीन हिंदू सण आहे ज्याची मूळ तारीख ज्ञात नाही.  दक्षिण भारतीय दिनदर्शिकेनुसार, महा शिवरात्रि माघ महिन्यात कृष्ण पक्षाच्या वेळी चतुर्दशी तिथीला आणि हिंदु दिनदर्शिकेच्या फाल्गुनात कृष्ण पक्षाच्या १३/१४ व्या रात्री, ग्रेगोरियन तारीख मात्र त्याच असतात. 

काश्मिर शैव धर्मात, उत्सवाला हर-रात्रि किंवा काश्मीर प्रदेशातील शिवभक्तांनी ध्वन्यात्मकदृष्ट्या सोपी हेराथ किंवा हेरथ म्हणतात.

७. गोवा कार्निव्हल

ख्रिश्चन पवित्र लेन्ट साजरा करण्यापूर्वी गोव्यामध्ये दरवर्षी गोवा कार्निवल भरते. लेन्टमध्ये ४० दिवसांचा कडक उपवास धरला जातो, मांसाहार आणि मद्यपान वर्ज असते. म्हणून गोवेकर गोवा कार्निवल भरवतात. गोवा कार्निवल तीन ते चार दिवस चालणार गोव्यातील सण आहे.

गोवा कार्निवलच्या दरम्यान, आपणास सुंदर परेड, नृत्य, संगीत, आणि स्वादिष्ट खाद्य पदार्थ पाहता येतील. लेंटुरिकल कॅलेंडरद्वारे लेंटच्या तारखा ठरविल्या जात असल्याने, प्रत्येक वर्षी हा हंगाम बदलतो, यामुळे गोवा कार्निवलच्या तारखांमध्येही फरक पडतो. जरी लेंट सहसा फेब्रुवारीच्या शेवटी येत असला तरीही, तारखा अगोदर तपासण्याचा सल्ला दिला जातो.

गोवा कार्निवलचे बहुतेक उत्सव पंजिम, मार्गाव आणि वास्को दा गामाभोवती भारतात. कार्निवलची वैशिष्ट्ये म्हणजे  विदूषक, अग्निभक्षक आणि इतर आकर्षणांमधील नृत्यकर्ते आणि करमणुकीचे इतर अनेक प्रकार असतात. गोवा कार्निवलला दरवर्षी शेकडो पर्यटक भेटायला येतात आणि जर तुम्हाला कार्निवलमध्ये सहभागी व्हायचं असेल तर तुम्ही रेड आणि ब्लॅक डान्स म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या फिनाले नृत्यात भाग घेऊ शकता. 

नर्तक लाल आणि काळ्या पोशाखात वेषभूषा करतात आणि त्यांच्या पार्टनरसमवेत नाचण्याचा आनंद घेतात. कार्निव्हलसाठी कोणतेही शुल्क नाही, परंतु आपण रेड आणि व्हाइट डान्समध्ये भाग घेऊ इच्छित असल्यास १०० रुपये फी आकारली आहे आणि टेबल आरक्षणासाठी अतिरिक्त शुल्क आकारले जाईल. उत्सवात गर्दी होण्याकडे कल असल्याने मुलांवर लक्ष ठेवण्याचा सल्ला दिला जातो.

८. होळी / रंगपंचमी

रंगांचा उत्सव म्हणूनही ओळखल्या जाणारा, होळी हा देशातील प्रसिद्ध उत्सवांपैकी एक आहे, जो देशभर उत्साहात साजरा केला जातो. होळीच्या आदल्या रात्री प्रचंड होलिका दहन करतात, सर्व वाईट गोष्टी आगीत जळून  खाक होतात आणि होळीच्या भोवती लोक गातात, नाचतात आणि मोठ्याने बोंब मारतात. होळीच्या दिवशी, भारतीय राज्यांचा प्रसिद्ध उत्सव, लोक मोकळ्या भागात जमतात आणि मोकळा रंग आणि रंगाचे पाणी एकमेकांवर उडवतात, काही रंगाची पिचकारी आणि पाण्याने भरलेल्या फुगे घेऊन होळी साजरी करतात. 

मथुरा येथील भज जिल्ह्यात "लाठ मार होळी" साजरी केली जाते. बायका नवऱ्याच्या बुटाला काठीने मारहाण करतात. दक्षिणेत  कामदेवला नैवद्य अर्पण करतात, हि एक प्रेमाची देवता आहे. सातारा जिल्ह्यातील खंडाळा तालुक्यातील एका गावामध्ये एकमेकांना शिव्या देऊन होळी साजरी केली जाते त्याला "होळीचा बार" असे म्हणतात

होलिका वर प्रिन्स प्रह्लाद आणि वसंत ऋतूच्या आगमनावरील विजयाचे प्रतीक आहे, म्हणजे वाईट गोष्टींचा शेवट आणि चांगल्या गोष्टींची सुरुवात होय. होलिका दहन, रंगी-बेरंगी रंगांसह खेळणे, भांग थंडाई पिणे आणि नाचगाणे इत्यादी आकर्षणे आहेत. इंग्रजी दिनदर्शिकेच्या मार्च महिन्याशी संबंधित हिंदू लूनिसोलर कॅलेंडरच्या फाल्गुन महिन्यातील पौर्णिमेला हा सण साजरा केला जातो.

९. वसंत चैत्र नवरात्रि

वसंत चैत्र नवरात्रात हिंदू चंद्र दिनदर्शिकेनुसार नवीन वर्षाची सुरुवात होत असते. हा उत्सव नऊ दिवस चालतो. अशी आख्यायिका आहे की हिंदू देवता भगवान शिव यांनी यावेळी पार्वतीला तिच्या आई-वडिलांना भेटण्याची परवानगी दिली होती. हिंदू धर्मग्रंथात असेही म्हटले आहे की, चैत्र काळ म्हणजे जेव्हा देवी दुर्गाने म्हैशीचे डोके असलेल्या महिषासुराचा वध केला होता.अशा प्रकारे शक्ती साजरी करण्याच्या नऊ रात्रींना नव (नऊ) रात्र (रात्रि) नवरात्री म्हणून ओळखले जाऊ लागले.  

नऊ-रात्रि चालणारा हा सण वर्षामध्ये चार वेळा येतो. 

१) शारदीय नवरात्रि - (सप्टेंबर-ऑक्टोबर) उत्सव हा सर्वात भव्य आणि भव्यतेने साजरा केला जाणारा नवरात्रि उत्सव आहे.

२) चैत्र नवरात्रि (मार्च ते एप्रिल) दरम्यान उत्सव असतो, हाही उत्सव देशाच्या बर्‍याच भागात साजरा केला जातो. आणि  अजून इतर नवरात्रि भारतात साजरी करतात त्या म्हणजे 

३)माघी नवरात्रि  

४)आषाढी नवरात्रि 

वसंत किंवा चैत्र नवरात्रि 

वसंत ऋतूच्या नावावर या सणाला चंद्र चैत्र महिन्यात साजरा केला जातो. देशाच्या बर्‍याच भागात तो वसंतोत्सव म्हणून साजरा केला जातो. हिंदू पौराणिक कथेनुसार, उत्सवाच्या दिवसात ज्या नऊ देवींची पूजा केली जाते, त्या देवींची नावे पुढील प्रमाणे आहेत- शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चंद्रघंटा, कुष्मांडा, स्कंदमाता, कात्यायनी, कालरात्री, महागौरी, आणि  सिद्धिदात्री. 

लोक या काळात उपवास करतात आणि घरी विस्तृत पूजा करतात आणि फळ, दूध, फुले आणि पारंपारिक प्रसाद देवतांना अर्पण करतात. उत्सवाच्या वेळी ते उपवासासाठी साबुदाण्याची खिचडी, कुट्टूची पुरी, आणि बटाट्याचा हलवा खातात.

१०. इस्टर

या उत्सवासाठी इस्टर ससे आणि इस्टर अंडी हे मुख्य आकर्षण आहे. हा उत्सव गोवा, केरळ आणि आंध्र प्रदेशात मोठ्या प्रमाणात साजरा केला जातो. गोव्यात, कार्निव्हल्स आयोजित केले जातात आणि समुद्रकिनार्‍यावर पार्ट्या होतात. केरळचे सुंदर तलाव आणि आंध्र प्रदेशची भव्य वास्तुकला इस्टर उत्सव म्हणून काम करतात. गुड फ्रायडे संपूर्ण भारतभर सुट्टी जाहीर केली जाते.

 

इस्टर, याला पुनरुत्थान दिवस आणि पाशा देखील म्हणतात. या दिवशी येशू ख्रिस्तन मेलेल्यातून परत येत आहे म्हणून ख्रिश्चन लोक हा दिवस सुट्टी घेऊन साजरा करतात. ख्रिश्चनांचा असा विश्वास आहे की हा वर्षाचा सर्वात पवित्र दिवस आहे. काही ख्रिश्चन नसलेले लोक ते सांस्कृतिक सुट्टी म्हणून साजरे करतात.

इस्टर दरवर्षी त्याच तारखेला आयोजित केला जात नाही. यास मूव्हल मेजवानी म्हणतात. तारखेची गणना कशी केली जाते यावर सध्या सर्व ख्रिस्ती चर्च सहमत आहेत. २१ मार्च रोजी किंवा त्यानंतरच्या पहिल्या पौर्णिमेनंतर ईस्टर पहिल्या रविवारी साजरा केला जातो. याचाच अर्थ असा कि, ते मार्च किंवा एप्रिल महिन्यात साजरा केला जातो. हे २२ मार्चच्या सुरूवातीस आणि ११ एप्रिल रोजी उशिरा येऊ शकते. 

रोमन कॅथोलिक चर्चप्रमाणेच पाश्चात्य चर्चदेखील ग्रेगोरियन दिनदर्शिका वापरतात, तर पूर्व ऑर्थोडॉक्स चर्चप्रमाणे पूर्व चर्च ज्युलियन दिनदर्शिका वापरतात. यामुळे, या दोन प्रकारच्या चर्चांसाठी इस्टर उत्सवाची तारीख भिन्न आहे. जरी ते तारखेची गणना करण्याच्या पद्धती समान आहेत. २०१५ मध्ये ग्रेगोरियन कॅलेंडर आणि ज्युलियन कॅलेंडर या दोन्हीसाठी ५ एप्रिल रोजी ईस्टर साजरा करण्यात आला. २०१९ मध्ये इस्टर २१ एप्रिल रोजी साजरा करण्यात आला.

"इस्टर" हा शब्द वसंत राहूतुची प्राचीन जर्मन देवीचे नाव इस्ट्रा येथून आला आहे. तिचा उत्सव सार्वत्रिक विषुववृत्त येथे झाला. इस्टर, पेक्केस हा फ्रेंच शब्द वल्हांडणाच्या ग्रीक शब्दापासून आला आहे. हा ज्यू वर्षांचा समान दिवस होता.

११. महावीर जयंती

महावीर जन्म कल्याणक हा जैन धर्माच्या लोकांसाठी महत्वाचा दिवस आहे कारण हा भगवान महावीरच्या जन्माचा दिवस आहे. महावीर जयंती हा जगभरातील आणि मुख्यत्वे भारतात जैनांसाठी  सर्वात महत्वाचा धार्मिक उत्सव आहे. हा दिवस भगवान महावीर, जैन धर्माचा २४ व शेवटचा तीर्थंकर आणि राजा सिद्धार्थ आणि राणी त्रिशला यांचा पुत्र होता. तीर्थंकर हे जैन धर्माचे रक्षणकर्ता आणि आध्यात्मिक शिक्षक होते. हे पद तीर्थांच्या संस्थापकाला महत्त्व देते जे ज्ञान प्राप्त करते आणि इतरांना ते प्राप्त करण्यास मदत करते.

जैन धर्माच्या स्वेतांबर पंथानुसार त्यांचा जन्म बिहारच्या कुंडलग्राम येथे इ.स.पू. ५९ बी सी  मध्ये हिंदू कॅलेंडर महिन्यातील चैत्रच्या १३ व्या दिवशी झाला. याच्या विरोधात, दिगंबर जैनांचा असा विश्वास आहे की त्यांचा जन्म इ.स.पू. ६१५ बी सी मध्ये झाला. ग्रेगोरियन दिनदर्शिकेनुसार भगवान महावीर यांचा जन्म दिवस मार्च महिन्यात किंवा एप्रिलच्या सुरूवातीस साजरा केला जातो.

महावीर जयंतीनिमित्त: लोक रथ, घोडे, हत्ती इत्यादींवर भगवान महावीरांच्या मूर्तीसह शांत मिरवणुका किंवा रथ यात्रांचे आयोजन करतात. या दिवशी लोक भगवान महावीरच्या पुतळ्यास दुधाने महाभिषेक घालतात, फुले वाहतात. भगवान महावीर यांच्या महान संदेशाचा सन्मान करण्यासाठी पालक या दिवशी भगवान महावीरच्या अनेक कथा आपल्या मुलांना सांगतात. महावीर जयंती उत्सवाचा भाग म्हणून त्यांचे  शिक्षण सादर प्रवचन माध्यमातून सांगितले जाते. जगभरातील जैन गरिबांना पैसे, अन्न आणि कपडे दान म्हणून भरपूर दान देतात - जैन समाजातील हि एक अत्यावश्यक प्रथा आहे. राजस्थानातील श्री महावीरजी मंदिर आणि कोलकाता मधील पारसनाथ मंदिर अशी काही महत्त्वाची ठिकाणे आहेत, जिथे महावीर जयंती मोठ्या प्रमाणात साजरी केली जाते. 

भगवान महावीरांचे आशीर्वाद घेण्यासाठी लोकही उपवास ठेवतात आणि जैन मंदिरांना भेट देतात. मंदिरात कांदा आणि लसूण नसलेले खाद्य पदार्थ बनवतात - बहुतेक जैन यांच्यानंतर ही एक सामान्य पद्धत आहे. नैसर्गिकरित्या तयार केलेले निरोगी अन्न खाणे आणि प्राण्यांना कोणतीही इजा पोहोचवू नये ही कल्पना आहे. सार्वभौम प्रेमाबद्दल भगवान महावीर यांची शिकवण आजपर्यंत हजारो लोकांना जगते आणि प्रेरणा देते. भारतामध्ये महान संदेष्टा आणि जैन धर्माच्या जनकांचा जन्म म्हणून हा राष्ट्रीय सुट्टीचा दिवस मानला जातो. आपणा सर्वांना महावीर जयंतीच्या हार्दिक शुभेच्छा!

१२. बुद्ध जयंती

हा भारत देशात साजरा होणारा सर्वात पवित्र सण (The most sacred festival) आहे. याला बुद्ध पौर्णिमा या नावाने देखील ओळखले जाते. गौतम बुद्धांचा जन्मदिन म्हणून हा सण जगात बौद्ध धर्माच्या तत्वज्ञानाची ओळख करुन देणारा म्हणून साजरा केला जातो. या दिवसाचा अधिकाधिक फायदा घेण्यासाठी, लोक बौद्धांच्या शिकवणुकीत भाग घेतात आणि परंपरेचे पालन करण्यासाठी पांढरे कपडे घालतात.

लोक हा सण साजरे करतात कारण या दिवशी गौतम बुद्धांचा जन्म झाला होता. या दिवशी, लोक बौद्ध धर्माची शिकवण देतात आणि प्रत्येकजण पांढरे कपडे घालतात. दार्जिलिंग, बोध गया, सिक्किम, अरुणाचल प्रदेश, कुरसेओंग, दार्जिलिंग आणि महाराष्ट्र येथे मोठ्या प्रमाणात बुद्ध जयंती साजरी करतात. लोक बौद्ध मंदिरे आणि मठांना भेटी देतात, व्याख्याने आणि प्रार्थनेस उपस्थित राहतात. 

१३. रथ यात्रा-पुरी

रथ यात्रा, भगवान जगन्नाथाच्या रथांचा उत्सव दरवर्षी भारताच्या पूर्व किनारपट्टीवरील ओरिसामधील पुरी या मंदिरात साजरा केला जातो. मुख्य मंदिरातील मुख्य देवता, भगवान जगन्नाथा, भगवान बलभद्र आणि आकाशीय सुदर्शन यांच्यासह देवी सुभद्रा यांना मंदिरातील परिसरातून विस्तृत रथ मिरवणुकीत त्यांच्या रथांपर्यंत नेले जाते. विशाल, रंगरंगोटीने सजवलेले रथ, शेकडो आणि हजारो भाविक बडा दंडावर घेऊन उत्तरेस सुमारे दोन मैलांच्या अंतरावर असलेल्या गुंडिच्या मंदिराकडे जातात. सात दिवस मुक्काम केल्यानंतर, देवता श्री मंदिरात त्यांच्या निवासस्थानाकडे परत जातात.

रथ यात्रा ही बहुधा पृथ्वीवरील भव्य उत्सव आहे. सर्व काही थोरल्या परमेश्वराला अनुकूल आहे. तमाशा, नाटक आणि रंगांनी भरलेला हा उत्सव हा एक विशिष्ट भारतीय उत्सव आहे. हे आदिवासी, लोक, आणि शास्त्रीय, विस्तृतपणे औपचारिक आणि भारतीय संस्कृतीच्या सामाजिक-सांस्कृतिक-धार्मिक धर्माच्या अत्याधुनिक घटकांच्या संश्लेषणाचे जिवंत मूर्त रूप आहे.

१४. ईद उल फितर

ईद हा मुस्लिम समुदायासाठीचा एक प्रमुख उत्सव आहे. लोक फिनिशमध्ये कपडे घालतात, सकाळी खास सामुदायिक प्रार्थनेस उपस्थित राहतात, मित्र आणि नातेवाईकांना भेटतात आणि मिठाईची देवाणघेवाण करतात. वडिलांकडून मुलांना ईदी (पैसे किंवा भेट) दिली जाते. हे रमजान नावाच्या पवित्र उपवास महिन्याच्या समाप्तीस साजरे करते. 

ईद दरम्यान सुंदर सजावट केलेली बाजारपेठ आणि मशिदी, मशिदींमध्ये सकाळची ईद नमाज आणि गोड पदार्थ मुख्य आकर्षणे आहेत. चंद्र हिजरी कॅलेंडरच्या शोवाल महिन्याच्या पहिल्या दिवशी, जी ग्रेगोरियन कॅलेंडरच्या जुलै महिन्यात साजरी केली जाते. देशभरातील मुस्लिम बांधव ईद साजरी करतात. सकाळी एका खास सामुदायिक नमाज पाडण्यासाठी सामील होणे, मित्र आणि नातेवाईकांना भेटणे आणि मिठाईची देवाणघेवाण करणे ह्या सर्व गोष्टी ईद दरम्यान करायच्या असतात. 

१५. रक्षाबंधन

भारतातील सणांच्या यादीतील एक प्रसिद्ध सण म्हणजे हिंदूंधर्मातील रक्षाबंधन होय. भाऊ-बहिणीच्या अतूट प्रेमाच्या बंधनाचे संकेत देणार सण आहे, याच्यामध्ये बहीण भावाला ओवाळते, कपाळावर टिळक लावते आणि भावाच्या मनगटावर राखी (पवित्र धागा) बांधते. भावाच्या आयुष्यासाठी आणि त्याच्या चांगल्या प्रकृतीसाठी प्रार्थना करते. त्या बदल्यात, भाऊ बहिणीचे रक्षण करण्याचे वचन आणि भेटवस्तू देतो. हिंदुधर्मात भाऊबहिणीच्या नात्याशी संबंध असणारा आणखी एक सण आहे, तो म्हणजे भाऊबीज, जो दिवाळीनंतर लगेच येतो.

हा एक भाऊ आणि बहिणीच्या अतूट प्रेमाच्या बंधनाचे प्रतीक असणारा सण आहे. रक्षाबंधन उत्सवयाच्या दरम्यान चमकदार बाजारपेठांमध्ये रंगीबेरंगी राख्या व मिठाई दर्शविल्या जातात हि मुख्य आकर्षणे आहेत. ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार ऑगस्ट महिन्यात आणि हिंदू लुनिसोलर कॅलेंडरनुसार श्रावण महिन्यातील पौर्णिमेला हा उत्सव येतो. विशेषतः उत्तर, मध्य आणि पश्चिम भारतामध्ये हा उत्सव साजरा केला जातो. बहीण रक्षाबंधनासाठी माहेरी भावाला राखी बांधण्यासाठी जाते आणि तो दिवस आपल्या भावंडांसह साजरा करते.

१६. जन्माष्टमी (गोविंदा)

जन्माष्टमी  हे भारतातील सर्वात महत्त्वाच्या धार्मिक सणांमध्ये पुन्हा एक सुंदर आहे. मथुरा आणि वृंदावनमध्ये जन्माष्टमी उत्सव खूप लोकप्रिय आहे. लोक दिवसभर उपवास करतात आणि संध्याकाळनंतर खास जेवणाने तो सोडतात. मध्यरात्री साजरा केला जाणारा हा उत्सव आहे, भक्त मंदिरात जातात, प्रार्थना करतात, नृत्रतात आणि भजन गातात हे सर्व भगवान श्रीकृष्णाच्या जन्माच्या उत्सवाचा एक भागच आहे. बऱ्याच लहान मुले - मुलींच्या वेषभूशा या दिवशी श्रीकृष्णाप्रमाणे करतात. कृष्णाच्या जीवन कथेची प्रतिमा आणि चित्रण मंदिरातल्या "झांकी" मध्ये दर्शवितात. हा भारतातील लोकप्रिय सण आहे.

हा भगवान श्रीकृष्णाच्या वाढदिवसानिमित्त साजरा केला जाणारा वार्षिक उत्सव आहे. जन्माष्टमीची पूजा आणि मंदिरे आणि भगवान श्रीकृष्णाची झाकी हे सर्व उत्सवातील मुख्य आकर्षणे आहेत. हिंदु लुनिसोलर दिनदर्शिकेनुसार भाद्रपद महिन्यातील कृष्ण पक्षातील आठवा दिवस (अष्टमी), जो ग्रेगोरियन कॅलेंडरच्या ऑगस्ट किंवा सप्टेंबरला येतो. हिंदू समुदायात सर्वत्र साजरा केला जातो, परंतु मथुरा आणि वृंदावन येथे हा उत्सव खूप लोकप्रिय आहे.  यादिवशी लोक कृष्ण मंदिरांना भेटी देतात आणि भजन-कीर्तन आणि झांकी यांचा समावेश असलेल्या विशेष पूजेमध्ये भाग घेतात.

१७. स्वातंत्र्य  दिन

सर्वात महत्वाचा आणि साजरा होणारा राष्ट्रीय सण  म्हणून, स्वातंत्र्य दिन हा भारताच्या स्वातंत्र्याच्या भावनेसाठी साजरा केला जातो. १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी ब्रिटीश साम्राज्यापासून भारताला स्वातंत्र्य मिळाले होते. पंतप्रधान लाल किल्ल्यावर ध्वजारोहण सोहळा आयोजित करतात. ध्वजारोहण कार्यक्रमाच्यावेळी २१ बंदुकीच्या गोळ्या हवेत झाडतात त्यास सलामी देणे असे म्हणतात. प्रदर्शन व स्पर्धा भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचे संघर्ष दर्शवितात. देशभरातील लोक झेंडे फडकवून स्वातंत्र्य दिवस साजरा करतात. शाळा, महाविद्यालये , शासकीय कार्यालये इत्यादी ठिकाणी ध्वजा रोहणाचा कार्यक्रम आयोजित करतात. मिठाई वाटून कार्यक्रमाची सांगता केली जाते. लोक घराघरात जिलेबी आणि फरसाण खाऊन दिवस आनंदात घालवतात. त्यादिवशी देशात शासकीय सुट्टी जाहीर असते.   

१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी मिळालेल्या स्वातंत्र्याच्या स्मरणार्थ साजरा केला जाणारा राष्ट्रीय सण आहे. लाल किल्ल्यावर पंतप्रधान ध्वजारोहण करतात आणि  २१ बंदुकीच्या गोळ्याद्वारे अभिवादन केले जाते. भारतातील प्रत्येक गावांत प्रभात फेऱ्या काढल्या जातात. देशातील ध्वजारोहणाचा मुख्य सोहळा दिल्ली येथे असतो, आणि संपूर्ण देशात हा राष्ट्रीय सण  साजरा केला जातो. स्वातंत्र्य दिनः १५ ऑगस्ट रोजी करण्याच्या गोष्टी: आपले स्वातंत्र्य मित्र आणि प्रियजनांबरोबर साजरे करा, पतंग उडवा, समारंभात हजेरी लावा, देशभक्ती वाढविणे इ.

१८ मुहर्रम

मुहर्रम हा मुस्लिमांसाठी सर्वात महत्वाचा महिना आहे आणि इस्लामिक नवीन वर्षाच्या सुरूवातीस आहे. चंद्र हिजरी कॅलेंडरच्या आधारे, मुहर्रम हा इस्लामिक नवीन वर्षाचा पहिला महिना आहे आणि पवित्र महिन्याचा मानला जातो, रमजानच्या नंतर सर्वात महत्वाचे आहे. इस्लामिक कॅलेंडरच्या शेवटच्या दिवशीचा चंद्र पाहिल्यानंतर मुहर्रम सुरू होतो.

मुशर्रमचा दहावा दिवस, ज्याला आशुरा म्हणतात, हा मुस्लिमांसाठी महत्वाचा दिवस आहे. ज्या दिवशी नोह (नोहा) तारवात सोडला, त्या दिवसाचे चिन्ह आहे, आणि ज्या दिवशी प्रेषित मुसा (मोशे) इजिप्तच्या फारोपासून देवाने वाचवले, तांबड्या समुद्राला आपल्या लोकांसह सोडले.

सुन्नी आणि शिया मुस्लिम वेगवेगळ्या प्रकारे मोहर्रम चिन्हांकित करतात. बर्‍याच सुन्नी मुस्लिमांसाठी, हा महिना इस्लामिक नवीन वर्षाची सुरुवात आहे आणि शांती आणि प्रतिबिंब यांचे प्रतीक आहे. शिया समुदायांतील मुस्लिम हा महिना इस्लामिक धर्माच्या इतिहासामधी एक गंभीर आणि प्रतिबिंबित करणारा दिवस दर्शवितो.

शियासाठी, मुहर्रम पैगंबर मुहम्मद यांचे नातू हुसेन इब्न अली यांच्या मृत्यूची आठवण ठेवतात. खलीफा यजीदच्या वैधतेवर प्रश्नचिन्ह घेतल्यानंतर हुसेनची हत्या ए डी ६८० मध्ये आशुराच्या दिवशी झालेल्या कर्बळाच्या लढाई दरम्यान झाली. लढाईच्या निर्दयतेमुळे आणि लढाईला मनाई केली जाते तेव्हा एका महिन्यात प्रेषितच्या नातवाच्या हत्येमुळे बरेच शिया शोक करतात आणि प्रेषितच्या कुटुंबाचे शौर्य आठवतात.

अनेक मुसलमान आशुराच्या दिवशी तसेच मुहर्रम महिन्यातील इतर दिवशी कृतज्ञता दर्शविण्यासाठी उपवास ठेवतात. शिया मुस्लिमही शोक विधीमध्ये व्यस्त असतात. काही मशिदींमध्ये हुसेनच्या मृत्यूबद्दल ओरडण्यासाठी आणि प्रेषितांच्या कुटुंबाने न्यायासाठी काय केले याचे महत्त्व लक्षात ठेवण्यासाठी एकत्र जमतात, तर काही सार्वजनिक रीती करतात ज्यात छातीवर धारदार हत्याऱ्याने स्वतःला मारुन घेणे, स्वतःला साखळदंडांनी बेड्या घालणे आणि कपाळ कापणे, पाठीवर पातळ धातूच्या पट्ट्याने मारून घेणे, जिभेला, चेहऱ्यावर सुईने टोचणे इ. गोष्टी समाविष्ट असतात.

१९. गणेश चतुर्थी

गणेश चतुर्थी हा भारतातील आणखी एक महत्त्वाचा हिंदू धार्मिक उत्सव आहे, रंगीबेरंगी उत्सवांचे हे १० दिवस साजरा केला जाणारा उत्सव. हा महाराष्ट्र, गोवा, गुजरात आणि छत्तीसगड प्रांतातील सर्वात मोठा सार्वजनिक उत्सव म्हणून साजरा केला जाणारा उत्सव आहे. छोट्या-मोठ्या हस्तकलेच्या गणेश मूर्ती घराघरांमध्ये किंवा सार्वजनिक गणेश मंडळात स्थापित केल्या जातात. सकाळी व संध्याकाळी पूजा-आरती केली जाते. शेवटचा दिवस म्हणजे विसर्जनचा दिवस - पाण्यात गणेश मूर्तीचे विसर्जन करून उत्सवाची सांगता होते. गणेश उत्सोवादरम्यान सांस्कृतिक उपक्रम जसे कि गायन, नृत्य आणि नाटके आणि नि: शुल्क वैद्यकीय व रक्तदान शिबिरे इत्यादींचे आयोजन केले जाते.

तामिळनाडूमध्ये गणेश उत्सव विनायक चतुर्थी म्हणून ओळखला जातो. गणेशमूर्ती मातीच्या बनवलेल्या असतात. केरळच्या तिरुअनंतपुरममध्ये पाषाणगढी गणपती मंदिरापासून शंकुमुघम समुद्रकिनाऱ्यापर्यंत विशाल गणेशाच्या मूर्ती असणार्‍या मिरवणुका निघतात आणि त्या समुद्रात विसर्जित केल्या जातात. मोदक हा गणपतीचा आवडता खाद्य पदार्थ असल्यामुळे, उत्सवात पहिल्या दिवशी स्वादिष्ट मोदकचा नैवद्य अर्पण करतात.

ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार ऑगस्ट किंवा सप्टेंबर महिन्यात हिंदू लुनिसोलर कॅलेंडरनुसार भाद्रपद महिन्यातील पहिल्या पंधरवड्यातील शुक्ल चतुर्थी चा दिवशी उत्सवाची सुरुवात होते. गणेश उत्सवाच्या दरम्यान गौरी पूजनाचा पण कार्यक्रम साजरा केला जातो.

२०. ओणम

ओणम हा भारतातील महत्वाच्या सणांपैकी एक आहे, ज्यात लोक पारंपारिक पोशाख घालतात, पोकलम (फुलांच्या डिझाईन्स) सह घरे सजवतात आणि ओनासाद्य (सुमारे १३ पदार्थांचे विस्तृत भोजन) तयार करतात. वल्लमकाली (सर्प बोटीची शर्यत), कैकोट्टकली (टाळ्याचे नृत्य), कथकली नृत्य आणि पुलीकली मिरवणूक (कलाकार वाघ आणि शिकाऱ्यासारखे कपडे घालतात) असे कार्यक्रम आयोजित केले जातात. हा उत्सव विष्णू अवतार-वामन आणि राजा महाबलीच्या परत येण्याचा उत्सव साजरा करतात. 

केरळमधील हा सर्वात मोठा हिंदू सण आहे. ओणम हा केरळचा सण असला तरी जगभरातील मलेशियन समुदायांमध्ये ह्याच तीव्रतेने आणि वैभवाने साजरा करतात. मल्याळम दिनदर्शिकेनुसार  चिंगम महिन्यात, ग्रेगोरियन दिनदर्शिकेनुसार ऑगस्ट किंवा सप्टेंबर महिन्यात हा सण  येतो. नेत्रदिपती साप बोट रेस, रहस्यमय कैकोट्टकली नृत्य आणि हत्ती मिरवणूक हि या उत्सवातील मुख्य आकर्षणे आहेत. केरळ राज्यात सर्व समुदायातील लोक ओणम साजरा करतात.

२१. महात्मा गांधी जयंती

महात्मा गांधी जयंती हा महात्मा गांधींचा वाढदिवस म्हणून साजरा केला जाणारा राष्ट्रीय उत्सव  आहे. हा प्रत्येकवर्षी २ ऑक्टोबर रोजी साजरा केला जातो आणि ही एक राष्ट्रीय सुट्टी आहे. संयुक्त राष्ट्रीय संघटनेने १५ जून २००७ रोजी घोषणा केली की, २ ऑक्टोबर हा आंतरराष्ट्रीय अहिंसा दिन म्हणून साजरा केला जाईल असा ठराव त्यांनी मंजूर केला. गांधी जयंती ही नवी दिल्लीतील गांधी स्मारक राज घाट यांच्यासह संपूर्ण भारतभर प्रार्थना सेवा आणि श्रद्धांजली म्हणून ओळखली जाते जिथे त्यांच्यावर अंत्यसंस्कार करण्यात आले. 

लोकप्रिय क्रियाकलापांमध्ये महाविद्यालये, स्थानिक सरकारी संस्था आणि सामाजिक-राजकीय संस्थांद्वारे विविध शहरांमध्ये प्रार्थना सभा, स्मारकविधी समाविष्ट असतात. विविध स्पर्धांचे आयोजन केले जातेजसे कि, चित्रकला आणि निबंध स्पर्धा  आणि शाळा आणि सामाज्यातील अहिंसक जीवनशैलीला प्रोत्साहन देणारी तसेच भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील गांधींच्या प्रयत्नांना साजरे करण्यासाठी उत्कृष्ट पुरस्कार दिले जातात. गांधींचे आवडते भजन (हिंदू भक्तीगीत), "रघुपती राघव राजा राम पतित पावन सीताराम" , सहसा त्यांच्या स्मृतीत गायले जाते. देशभरातील महात्मा गांधींच्या पुतळ्यांना फुले व हारांनी सजावट केली गेली जाते. गांधी जयंती दिवशी दारू विक्री बंद असते. 

२२. दुर्गा पूजा

भारतातील एक महत्त्वाचा हिंदू सण म्हणजे दुर्गा पूजा होय, देशभर बंगाली लोक भव्यतेने साजरे करतात आणि भारताच्या धार्मिक उत्सवांच्या यादीमध्ये दुर्गा पूजेला सर्वांत अव्वल दिले जाते. दहा दिवसांचा सण असतो, यामध्ये उपवास, मेजवानी आणि देवी दुर्गेची पूजा, संमेलनासह सांस्कृतिक गाणी, नृत्य आणि नाटक इत्यादींचा समावेश असतो. विशाल आणि सुंदर दुर्गामातेच्या मूर्त्या बनविल्या जातात, आणि खास सजवलेल्या कलात्मक मांडवात स्थापना करतात. लोक पारंपारिक पोशाख घालतात आणि  मंडपाभोवती फिरतात, प्रार्थना करतात आणि मेजवानी करतात.

राक्षस राजा रावणाशी युद्धाला जाण्यापूर्वी भगवान राम यांनी दुर्गेच्या आज्ञेचे स्मरण केले होते. या उत्सवातील  मुख्य आकर्षणे म्हणजे आलीशान पंडाळे, आश्चर्यकारकपणे सुंदर दहा सशस्त्र दुर्गा मूर्ती आणि पूजा इ.होय. ग्रेगोरियन दिनदर्शिकेनुसार सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबर महिन्यात आणि  हिंदू लूनिसोलर दिनदर्शिकेनुसार अश्विन शुक्ल पक्षाच्या १० व्या दिवशी दुर्गा पूजा सुरु होते.  दुर्गा पूजा उत्सवाच्या वेळी कोलकाता आणि महानगर ही भारतातील सर्वात सुंदर ठिकाणे असतात. 

२३. नवरात्रि

मान्सूनोत्तर नवरात्रि, ज्याला शरद नवरात्रि म्हणूनही ओळखले जाते. नवरात्रि हा भारतातील सर्वात महत्वाचा उत्सव आहे. हा उत्सव सर्व लोक वेगवेगळ्या प्रकारे साजरा करतात. हा गुजरातचा मुख्य उत्सव आहे म्हणूनच तुम्हाला गुजरातमधील लोकांमध्ये इतका जोश आणि उत्साह दिसतो. गरबा, पारंपारिक नृत्य मोठ्या समूहांनी सादर करतात. लोक सुंदर, रंगीबेरंगी पारंपारिक कपडे घालतात आणि वातावरण खूप तरूण आणि उत्साहवर्धक असते. उपवास ही हिंदू धर्माची एक प्रसिद्ध परंपरा आहे आणि ती वैज्ञानिक शास्त्राशी संबंधित आहे. जेव्हा जेव्हा हंगामात बदल होतो तेव्हा एखाद्याने आपल्या पाचक प्रणालीला आराम देण्यासाठी उपवास करावा आणि पुढील हंगामात रोग प्रतिकारशक्ती वाढवावी.

भारताच्या पश्चिम आणि उत्तर प्रदेशात नवरात्रातील शेवटचा दिवस विजयादशमी किंवा दसरा म्हणून साजरा केला जातो. रामलीलाचे कार्यक्रम उत्तर भारतात सादर करतात. रावणदहन सुद्धा दसऱ्याला करतात. महाराष्ट्रात खंडे नवमीला हत्याऱ्यांचे पूजन केले जाते. नवरात्रीत नऊ वेगवेगळ्या रूपात देवी अंबा उत्सवाचे प्रतिनिधित्व करते. हिंदु लुनिसोलर दिनदर्शिकेनुसार अश्विन महिन्याचे पहिले नऊ दिवस, आणि ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबर महिन्यात उत्सवास सुरुवात होते.  जवळजवळ देशभर; गुजरात, महाराष्ट्र आणि महानगरांमध्ये सर्वाधिक उत्साही वातावरणात नवरात्री उत्सव साजरा केला जातो. लोक नऊ दिवसांचे उपवास, मंदिर आणि धार्मिक स्थळांना भेट देतात, नवरात्रिचा  ८वा व  ९वा दिवस कन्या पूजन करतात, लोक रात्री दांडिया खेळतात. 

२४. दसरा

विजयादशमी म्हणून ओळखला जातो, हा दुर्गा पूजेच्या समाप्तीस दसरा उत्सव असतो. आणि रावणावर राजा रामाच्या विजयाच्या रूपात चांगल्याचा वाईटावर विजय मिळवला  म्हणून दसरा साजरा केला जातो. उत्तर भारतामध्ये चांगुलपणावरील श्रद्धा पुनर्संचयित करण्यासाठी रावणाच्या जळलेल्या प्रतिमा पाहतात. भगवान राम यांच्या विजयाची कहाणी म्हणून हजारो लोक नृत्य आणि कला सादर करतात. हिमाचल प्रदेशच्या कुल्लू व्हॅलीमध्ये  सर्वात मोठ्या प्रदर्शनाचे आयोजन केले जाते आणि राज्यातील निम्म्याहून लोक त्या प्रदर्शनाला भेट देतात. राजस्थानच्या मेवाडमध्ये हा सर्वात मोठा राजपूत उत्सव मानला जातो. पूर्व भारतात दुर्गा मातेच्या मूर्तींना पाण्यात विसर्जन करून ते निरोप घेतात. शेकडो टॉवर्स घडून पश्चिम बंगाल अतिशय खास स्तरावर साजरा करतो. म्हैसूरलाही म्हैसूरला भेट दिली जाऊ शकते. 

म्हैसूर पॅलेस वधूप्रमाणे पेटलेला असतो आणि ढोल-ताशांच्या संगीताने वातावरण भरलेले असते. हा भारतातील सर्वात धार्मिक उत्सव आहे. हा भगवान रामाच्या हातून राक्षस राजा रावणाच्या मृत्यूचा उत्सव साजरा करतात. सजवलेल्या बाजार पेठा, राम-लीला कार्यक्रम, रावण, मेघनाथ आणि कुंभकरण यांचे पुतळे जाळण्याचा मोठा कार्यक्रम हे दसऱ्यातील मुख्य आकर्षणे असतात. ग्रेगोरियन दिनदर्शिकेनुसार सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबर महिन्यात  हिंदू लुनिसोलर दिनदर्शिकेनुसार अश्विन महिन्याचा दहाव्या दिवशी साजरा केला जातो.

२५. दिवाळी

दिवाळी, दिव्यांचा उत्सव खरोखरच सर्वाधिक प्रतीक्षित असलेला आणि भारतातील सर्वत्र साजरा केला जाणार उत्सव आहे. देशातील प्रत्येक कानाकोपऱ्यातील  लोक उत्सवाचे उत्साही भावनेने स्वागत करतात. हा आश्चर्यकारक उत्सव म्हणजे पाच दिवसांचा उत्सव असतो. दिवाळीचा पहिला दिवस बसुबारस दुसरा दिवस धनतेरस तिसर्‍या दिवशी नरक चतुर्थी लक्ष्मीपूजन भाऊबीज आणि दिवाळी पाडवा असा उत्सव असतो. तिसऱ्या दिवशी दिवाळी सणाच्या प्रमुख विधी होतात. घरातल्या सर्वत्र दिवे व मेणबत्त्या पेटवणे, आरोग्य आणि संपत्ती मिळवण्यासाठी लक्ष्मी गणेशाची पूजा करणे आणि फटाके फोडून या महोत्सवाचे मुख्य संस्कार आहेत.

त्याव्यतिरिक्त, दिवाळीच्या दिवसांत मनापासून भेटवस्तूंची देवाणघेवाण हा या उत्सवाचं एक अनिवार्य भाग बनला आहे. मित्र, कुटुंबे आणि सहकारी प्रेम आणि आपुलकी दर्शविण्यासाठी म्हणून एकमेकांना दिवाळीच्या भेटवस्तू देतात. तसेच, स्वादिष्ट दिवाळी फराळ ज्यात विविध प्रकारच्या तिखट-गोड पदार्थांचा समावेश असतो, हे या उत्सवाचे खास आकर्षण आहे.

दिवाळी उत्सव  म्हणजे,  १४ वर्षांच्या दीर्घ वनवासानंतर, पत्नी सीता आणि भाऊ लक्ष्मण यांच्यासमवेत भगवान राम यांच्या परतीचा उत्सव आहे. फॅन्सी लाइट्स, मेणबत्त्या आणि चिकणमातीचे दिवे यांनी सजलेली घरे, गजबजलेली  दुकाने आणि बाजारपेठा, आणि फटाक्यांची स्टॉल्स हि सर्व आकर्षणे आहेत. दिवाळीचा उत्सव ग्रेगोरियन दिनदर्शिकेनुसार ऑक्टोबर किंवा नोव्हेंबर महिन्यात आणि हिंदू लुनिसोलार दिनदर्शिकेनुसार कार्तिक महिन्यातील अमावस्या रात्रीला येतो. देशभर सर्वत्र मोठ्या प्रमाणात मोठ्या उत्साहाने दिवाळी उत्सव साजरा केला जातो.

२६. गुरपूरब

भारतातील सर्वात महत्वाचा शीख उत्सव, गुरुद्वारांच्या जीवनावर आणि उपदेशांवर विशेष संमेलने आणि गुरुद्वारांमध्ये लंगर (सामुदायिक भोजन) आयोजित केले जाते. सर्वांमध्ये कराह प्रसाद वाटप केले जाते आणि शहरातुन जयघोषात मिरवणुका काढल्या जातात. गुरुपुरब साजरी करण्यासाठी लोक आपली घरे दिवे व मेणबत्यांच्या रोषणाईने सजवतात आणि फटाके फोडतात.

दहाव्या शीख गुरुंच्या वर्धापनदिनानिमित्त हा उत्सव साजरा केला जातो. या उत्सवात भावपूर्ण भजन-कीर्तन (स्तोत्र), गुरुद्वारामधील गुरबानी, लंगर आणि कराह प्रसाद मुख्य आकर्षणे आहेत. हिंदू लुनिसोलर दिनदर्शिकेनुसार  कार्तिक महिन्यातील पौर्णिमेचा दिवस आणि ग्रेगोरियन दिनदर्शिकेनुसार नोव्हेंबर महिन्यातील पौर्णिमेचा दिवस, गुरूपूरब साजरा करतात. जगभरातील, विशेषत: पंजाबमध्ये शीख समुदायाद्वारे साजरा केला जातो. यादिवशी लोक गुरुद्वाराला भेट देतात, सेवा आणि लंगरात सहभागी होतात, गरजूंना मदत करतात, आणि दान करतात.

२७. देव दिवाळी (देव दिपावली)

देव दीपावली ("देवांची दिवाळी" किंवा "देवांचा दीपोत्सवाचा उत्सव") हा भारतात उत्तर प्रदेश, वाराणसी, येथे मोठ्या उत्साहाने साजरा होणारा कार्तिक पौर्णिमेचा सण आहे. कार्तिक महिन्याच्या पौर्णिमेला (नोव्हेंबर - डिसेंबर) पडतो आणि दिवाळीनंतर पंधरा दिवसांनी येतो. दक्षिणेकडील रविदास घाट ते राजघाट पर्यंत गंगा नदीच्या नदीकाठावरील सर्व घाटांच्या पायऱ्यांवर, गंगा नदी आणि तिथल्या देवीच्या सन्मानार्थ दशलक्षाहूनही जास्त मातीच्या तेलाचे दिवे लावतात. या दिवशी गंगा स्नान करण्यासाठी देवता पृथ्वीवर येतात असे मानले जाते. हा उत्सव त्रिपुरा पौर्णिमा स्नान म्हणूनही ओळखला जातो. देव दिपावली उत्सवाच्या दिवशी दिवे लावण्याची परंपरा सर्वप्रथम १९८५ मध्ये पंचगंगा घाट येथे सुरू करण्यात आली.

देव दीपावली दरम्यान, घराच्या दारावर तेल दिवे आणि घरासमोर रंगीत रांगोळी काढून  घरे सजविली जातात. रात्री फटाके वाजविले जातात, सुशोभित देवतांच्या मिरवणुका वाराणसीच्या रस्त्यावरून काढल्या जातात, आणि तेल दिवे नदीच्या पाण्यात तरंगत सोडले जातात जातात.

गंगा महोत्सव हा वाराणसीतील पर्यटन-केंद्रित उत्सव आहे, दरवर्षी ५ दिवसांचा हा उत्सव प्रबोधन एकादशीपासून कार्तिक पौर्णिमेपर्यंत ऑक्टोबर आणि नोव्हेंबर महिन्यात सुरू होतो. हे वाराणसीच्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाचे प्रदर्शन करते. आपल्या विश्वास आणि संस्कृतीच्या संदेशासह, या महोत्सवात लोकप्रिय सांस्कृतिक कार्यक्रम, शास्त्रीय संगीत, देशी नौका शर्यत, दररोज शिल्प मेळा (कला आणि हस्तकला मेळा), शिल्पकला प्रदर्शन आणि मार्शल आर्ट्स सादर करतात. पारंपारिक देव दीपावली (देवतांचा प्रकाश उत्सव) यांच्याशी जुळलेल्या शेवटच्या दिवशी (पौर्णिमा) गंगा नदीवरील घाट दशलक्षाहूनही जास्त मातीच्या दिवे चमकत असतात.

२८. नवीन वर्षाचे स्वागत

नवीन वर्षाच्या अज्ञात मेजवानीचे भारतात मोठ्या संख्येने आयोजन केले जाते. अशी काही प्रसिद्ध ठिकाणे आहेत, जेथे नवीन वयोगटाच्या सर्वात रोमांचक घटना घडतात. गोव्यात, आपल्याला स्वस्त बीअर आणि थेट संगीत असलेल्या बीच पार्टीमध्ये जाण्याची संधी मिळते. अंजुना बीच आपल्या यादीच्या शीर्षस्थानी असावा. मुंबई आपल्या नाईट लाईफसाठी प्रसिद्ध आहे आणि मुंबईकर गायन आणि नृत्य दृश्यांमध्ये पूर्णपणे बुडलेले असतात. शहरातील दिव्यांची रोषणाईने तुम्ही स्वतःला हरवून शकता व शीत पेय पिण्याने आपल्याला सर्दी देखील होऊ शकते. 

बंगलोरमध्ये आपण आपल्या मित्रासह अव्वल असलेल्या रोस्टेड रेस्टॉरंट्समध्ये मसालेदार चमचमीत जेवणाचा  आनंद घेऊ शकता. दिल्लीमधील सेलिब्रिटी-लेड-क्लब,  क्लब प्रेमींसाठी सर्वोत्कृष्ट ठिकाण बनले आहे. कोलकाता नाईटक्लब गाण्यांचा गोंगाट असतो आणि अशा वातावरणात आपण स्वतःला नाचण्यापासून नाही थांबवू शकत. पांडिचेरी सुंदर सीफूडसाठी परिचित नसेल परंतु जबरदस्त स्ट्रीट नृत्य ही आपल्याला माहिती असणे आवश्यक आहे. भारतात नवीन वर्ष साजरे करण्यासाठी अनेक उत्तम ठिकाणे आहेत.

२९. उंटांची सफारी उत्सव

दरवर्षी पुष्करमध्ये हा उत्सव साजरा केला जातो. जेव्हा पुष्करचे वालुकामय प्रदेशात सर्वत्र उंटांनी व्यापलेले असतात, तेव्हा ते दृश्य खरोखर डोळ्यांत साठवून ठेवावेसे वाटते. काही प्राचीन आणि जुन्या पारंपारिक शैलीतील भारतीय उत्सवांचा शोध घेत असताना हा एकच उत्सव तुम्हाला पाहायला मिळेल. सुरुवातीला, हा उत्सव पवित्र कार्तिक पौर्णिमेला स्थानिक उंट आणि गुरेढोरे व्यापाऱ्यांना व्यवसाय करण्यासाठी आकर्षित करण्यासाठी साजरा केला जात असे.

गुरेढोरे आणि उंट यांचा व्यवसाय करण्यासाठी पवित्र दिन उत्सव म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी उंट आणि गुरेढोरे व्यापारी पवित्र कार्तिक पौर्णिमा उत्सवात व्यवसाय करण्यासाठी एकत्र जमतात त्यामुळे त्याठिकाणचे दृश्य हे मुख्य आकर्षणे बनते. पुष्कर, राजस्थान येथे हा उत्सव साजरा केला जातो.

३०. रण उत्सव, कच्छ

गुजरातच्या  पश्चिमेकडे वसलेले कच्छ,  हा काही नेहमीच्या पर्यटनासाठीचा भाग नाही. कच्छचा रण हा वाळवंट नव्हे तर सांस्कृतिक उत्सव आहे, ही काही गोष्ट गुजरात सरकारने काही वर्ष यशस्वीरित्या आपल्या वार्षिक उत्सवात रण  उत्सवात साकारली आहे. प्रवासी या अथांग वाळवंटी समुद्राला लागून असलेल्या छावण्यात राहतात. भिन्न क्षमता आणि सुविधांचे ४०० हून अधिक तंबू यथे उभे केलेले असतात, जेणेकरून आपल्याला खात्री पटेल की आपल्या बजेटमध्ये आणि आपल्या गरजा भागविण्यासाठी येथे काहीतरी मिळेल. 

आजकाल सहलींचे नियोजन करणाऱ्या अनेक कंपन्या आहेत, त्यांच्या संकेतस्थळांवर सर्व माहिती उपलब्ध करून दिलेली असते. म्हणजे रण उत्सव पॅकेज पैकी एक बुक करणे ज्यात निवास, जेवण आणि दर्शनासाठीचा समावेश असतो. एकट्याने या पांढऱ्या खारट  वाळवंटाचा  इतका जवळून अनुभव घेणे म्हणजे, आपल्या आयुष्यातील जगण्याचा एक वेगळाच अनुभव असतो. जरा कल्पना करा कि, आपण रात्रीच्या वेळी क्षितिजपर्यंत पसरलेल्या चकचकीत पांढऱ्या विस्तृत वाळवंटात असल्याची. म्हणजे आपण पाकिस्तान जवळ असाल, आणि आपण जवळजवळ शत्रूच्या भूमीला स्पर्श करू शकता!

३१. हॉर्नबिल महोत्सव

नागालँडमध्ये साजरा होणाऱ्या भारतीय सणांच्या यादीमध्ये पडणारा एक भव्य सण म्हणजे हॉर्नबिल होय, येथे या सणाशिवाय इतर दुसरा सण नाही. त्यांच्या संस्कृतीचा आणि लोककथेचा आदर करण्यासाठी हा आठवडाभर उत्सव साजरा केला जातो. ‘फेस्टिव्हल ऑफ फेस्टिव्हल’ म्हणून प्रसिद्ध, हॉर्नबिल प्राचीन आदिवासी परंपरा, जीवनशैली आणि वारसा साजरे करण्याविषयी आहे.

विविध जमातींमधील परस्पर सांस्कृतिक सुसंवाद वाढविण्यासाठी हा दिवस म्हणून साजरा केला जातो. या दिवशी, घोड्यावर स्वार होणे, हस्तकला, चित्रकला आणि रंगकाम, फ्लॉवर शो, हर्बल औषधी विक्री, तिखट मिरची खाण्याची स्पर्धा, कामगिरी सादर करणे, खेळ खेळणे आणि बरेच काही यासारख्या विविध क्रियाकलाप इ. मुख्य आकर्षणे आहेत. नागालँडमध्ये या मोहत्सवाचे आयोजन केले जाते.

३२. मेवाड महोत्सव

हा उत्सव राजस्थान, उदयपूर शहरात साजरा होतो. वसंत ऋतूच्या आगमनाच्या निमित्ताने हा सण साजरा केला जातो. आपण मोठ्या प्रमाणात राजस्थानच्या सांस्कृतिक आणि पारंपारिक पैलूंचे साक्षीदार होऊ इच्छित असल्यास आपण या उत्सवात उपस्थित राहण्यास विसरू नका. या सणाचा विशाल इतिहास आहे आणि जेव्हा सिसोदिया राजवंश भारतात राज्य करत होता तेव्हापासून हा उत्सव साजरा केला जातो.

वसंत ऋतूच्या हंगामाचे  स्वागत करण्यासाठी साजरा केला जाणारा उत्सव आहे. संपूर्ण उत्सव रंगीबेरंगी आहे आणि उदयपुरातील महिला विविध समारंभात सक्रियपणे भाग घेताना दिसतात ही मुख्य आकर्षणे आहेत.

३३. लोसार उत्सव

एक प्रसिद्ध तिबेटचा उत्सव, लोसार हा एक महान भारतीय सण आणि उत्सव आहे . तिबेट, जवळपासच्या भागात मुख्यतः साजरा केला जातो, लोसार हा सण तिबेटी किंवा बौद्ध धर्माचे अनुयायी देखील भारतात साजरे करतात. लोसार हे तिबेटी नवीन वर्ष आहे. यामध्ये कापणीबद्दल देवाकडे कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी देखील साजरा केला जातो.

तिबेटियन दिनदर्शिकेनुसार चंद्राचा आकार सुरू झाल्यापासून तो दिवस म्हणून साजरा केला जातो. उत्सवातील मुख्य आकर्षणे: उत्सव तीन दिवस भरलेला असतो, जिथे प्रत्येक दिवशी वेगवेगळ्या क्रियाकलाप सादर केल्या जातात. हिमाचल प्रदेश, लेह, आणि लडाख, अरुणाचल प्रदेश येथे हा उत्सव साजरा केला जातो.

३४. छठ पूजा

छठ पूजा हा ४ दिवसांचा उत्सव असून तो सूर्यदेवतेच्या पूजेसाठी समर्पित असतो. भक्त त्यांच्यासाठी तसेच आपल्या कुटुंबाचे जीवन, संपत्ती आणि आरोग्यासाठी आभार मानतात. पुष्कळ लोक पवित्र गंगा नदीत स्नान करतात. राम देवतेचा सन्मान करण्यासाठी राम आणि सीतेच्या उपवासाची पौराणिक कथा सांगून पुष्कळ भाविकही पूजा दरम्यान उपवास करतात.

हा सण सूर्यदेवाच्या पूजेसाठी साजरा केला जातो. काही भाविक पूजेचे अनुष्ठान म्हणून अन्न आणि पाणी न घेता  उपवास करतात. ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार ऑक्टोबर किंवा नोव्हेंबर महिन्यात येणारा कार्तिक हिंदू महिन्याच्या सहाव्या दिवशी येणार सण आहे. बिहार राज्यात छठ पूजा सण सर्वत्र साजरा केला जातो.

३५. उगाडी उत्सव

उगाडी  हा कर्नाटक, आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणा राज्यांमधील नवीन वर्षांचा उत्सव आहे. ह्या शुभ हंगामी उत्सवात लोक घरासमोरील अंगणात रांगोळ्या काढतात, घराच्या दरवाजाला तोरन बांधतात, खरेदी करतात, भेटवस्तू व विशिष्ट खाद्य पदार्थ वाटून साजरा करतात, हा भारतातील प्रसिद्ध सण आहे.

 नवीन काम सुरू करण्यासाठी शुभ मानला जाणारा हा कापणीचा सण आहे. या उत्सवातील मुख्य आकर्षणे: पुलीहोरा, उगाडी पाचाडी आणि बोब्बतलु सारख्या प्रसिद्ध उगाडी पदार्थ, कच्चा आंबा, कडुनिंब, गूळ आणि चिंचेपासून बनविलेले पदार्थ असतात. हा सण चैत्र महिन्यातील हिंदू लुनिसोलर कॅलेंडर नुसार महिन्याच्या पहिल्या दिवशी येतो.

३६. बैसाखी उत्सव

भारतात पंजाबमधील, जगभरातील आणि भारतातील शीख समुदायातील लोक, हा प्रसिद्ध बैसाखी सण साजरा करतात. रब्बी पिकांच्या हंगामाच्या हंगामातील हा स्वागत सण आहे. गिद्ध आणि भांगडा हि स्थानिक नृत्य सादर करून शीख समुदायातील  लोक हा उत्सव मोठ्या उत्साहात आणि उत्साहाने साजरा करतात. शीखांचे दहावे गुरु गुरु गोविंद सिंह यांनी १६९९ मध्ये खालसा पंथाची पायाभरणी केली होती, त्या महत्वपुर्ण दिवसाची आठवण म्हणूनपण हा सण साजरा केला जातो. 

सुगीच्या हंगामातील स्वागत सण आहे. या उत्सवातील मुख्य आकर्षणे: भांगडा आणि गिधा सारखी प्रसिद्ध  लोकनृत्ये, पंजाबी मेजवानी, घरांची आणि गुरुद्वाराची सजावट हि आहेत. हा उत्सव संपूर्ण शीख समाजात साजरा केला जातो. भारतात बैसाखी साजरी करण्यासाठी उत्तम ठिकाण म्हणजे पंजाब होय.

३७. हेमिस उत्सव

लडाख येथील हेमिस हा दोन दिवसीय धार्मिक उत्सव हा भारतातील सर्वात महत्वाचा सण आहे. या उत्सवात  दरवर्षी मोठ्या प्रमाणांत स्थानिक आणि परदेशी पर्यटकांना आकर्षित करते. या उत्सवांमध्ये भिक्षुकांनी वाजवलेली झांज, ढोल-ताशांच्या पारंपारिक संगीताच्या अनुषंगाने पुजार्‍यांनी केलेल्या चाम नृत्याचा समावेश आहे. हे उत्सवाच्या सर्वात अद्वितीय प्रकारांपैकी एक आहे, जिथे नृत्य करणारे पुजारी विस्तृत साग्याचा पोशाख आणि मुखवटे घालतात.

तिबेट तांत्रिक बौद्ध धर्माचे संस्थापक अध्यात्मिक नेते पद्मसंभव यांची जयंती साजरी करण्यासाठीचा हा उत्सव आहे. यातील मुख्य आकर्षणे: निसर्गरम्य हेमिस मठ आणि चाम नृत्य आहे. तिबेटियन चंद्र महिन्याचा दहावा दिवस (स्थानिक भाषेत त्से-चू म्हणतात), जो ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार  जून किंवा जुलै महिन्यात येत असतो.

३८. बिहू नृत्य, संगीतआणि हास्योत्सव

ईशान्य भारतातील उत्सवांपैकी लोकप्रिय असणारा बिहू हा आसाममधील कापणीचा सण आहे. महिन्याभराच्या उत्सवामध्ये तरुण पुरुष आणि स्त्रिया आपले पारंपारिक कपडे घालतात आणि गावातील शेतात आणि अंगणात बिहू नृत्य सादर करतात. भारतातील बिहू उत्सवांच्या वेळी, सामुदायिक मेजवानी मोठ्या उत्साहात आयोजित केली जाते.

हा आसामीचा पारंपारिक नवीन वर्षाचा उत्सव आहे. या उत्सवातील मुख्य आकर्षणे: बिहू नृत्य आणि स्थानिक पाककृती - नारळाचे लाडू, तिल पिठा, घिला पिठा आणि फिश पितिका इ. आहेत. जगभरातील आसामी लोकांद्वारे साजरा केला जातो, विशेषत: आसाममध्ये. या दिवशी लोक पारंपारिक कपडे घालतात, समारंभांना उपस्थित राहतात, आणि स्थानिक विधीमध्ये सामील होतात.

३९. नाताळ

भारतात आणि जगभरात सर्वात प्रसिद्ध आणि प्रतीक्षित उत्सवांपैकी एक, ख्रिसमस हा वडील आणि मुलांकरीता अगदीच महत्वाचा असतो. ख्रिश्चन समुदायांतील आणि इतर धर्मातील लोकसुद्धा, या दिवसाची वाट आतुरतेने पहात असतात, मुले विशेषतः सांताकडून मिळणाऱ्या आश्चर्यकारक भेटवस्तूंसाठी वाट पाहतात. सर्व चर्च प्रभु येशूचा जन्म साजरा करण्यासाठी रोषणाईने उजळवतात आणि सजवतात.

प्रभु येशूचा वाढदिवस  साजरा करण्यासाठी साजरा केला जाणारा उत्सव आहे. या उत्सवातील मुख्य आकर्षणे: ख्रिसमसच्या झाडांची केलेली सजावट, प्रार्थना, प्रभु येशूचा जन्म आणि सांताक्लॉज हि आहेत. प्रत्येक वर्षी २५ डिसेंबर दिवशी साजरा केला जातो. भारतभर हा सण साजरा केला जातो. भारतात ख्रिसमस साजरा करण्यासाठी उत्तम ठिकाणे म्हणजे गोवा, पांडिचेरी आणि केरळ अशी आहेत.

४०. गुडी पाडवा

गुडी पाडवा  हा मराठी  नववर्ष शुभारंभाच्या निमित्ताने महाराष्ट्र राज्यात साजरा केला जाणारा भव्य उत्सव आहे. या दिवशी सकाळी घरातील कर्ते पुरुष गुढी उभारतात आणि सुवासिनी स्रिया त्या गुढीची मनोभावे पूजाकरतात. लोक त्यांच्या घराच्या प्रवेशद्वारावर रांगोळी काढतात आणि घराला फुलांचेतोरण लावून सजवतात. 

गुडी पाडव्याला मंदिरात वार्षिक पंचांगाचे वाचन केले जाते. कडुनिंबाचा पाला, गुळ आणि ओले खोबऱ्याचा प्रसाद खाल्ला जातो. या प्रसादामागचे आर्युवेदिक कारण आहे, ते म्हणजे लोकांचे आरोग्य वर्षभर चांगले राहावे. गुडी पाडवा हा साडेतीन मुहूर्थ्यांपैकी एक आहे, त्यामुळे बरेच लोक या दिवशी चांगल्या गोष्टींच्या कामाची सुरुवात करतात, सोने खरीदी करतात. या दिवशी महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध पुरण पोळीचा स्वयंपाक केला जातो.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

प्रश्न :- कोविड -१९ च्या दरम्यान कुटुंब आणि मित्रांसह सण साजरा करणे सुरक्षित असेल काय?

होय, जोपर्यंत आपण आरोग्यविभागाने सुरक्षा खबरदारीसाठी घालून दिलेल्या सूचनांचे पालन करतोय तोपर्यंत ते सुरक्षित आहे.

प्रश्न :- भारतातील सर्वात मोठे सण कोणते आहेत?

भारतात अनेक सण आणि उत्सव (Festivals and celebrations) साजरे केले जातात, परंतु मोठ्या उत्साहाने होणारे सण  म्हणजे - होळी, दिवाळी, महा शिवरात्रि, रमजान, नवरात्री / दुर्गा पूजा, दसरा, जन्माष्टमी, आणि गणेश चतुर्थी इ. आहेत.  

प्रश्न :- दिवाळी का साजरी केली जाते?

दीपोत्सवाचा उत्सव, दिवाळी हा भगवान राम यांच्या सन्मानार्थ साजरा केला जातो, जे १४ वर्षांच्या वनवासानंतर आपल्या राज्यात परतले, जिथे त्याने क्रूर राजा रावणाशी युद्ध केले.

प्रश्न :- उत्तर भारतातील प्रसिद्ध उत्सव कोणते आहेत?

पंजाबमधील लोहारी आणि बैसाखी, काश्मीरमधील हेमिस महोत्सव आणि उत्तर पूर्व भारतातील बिहू महोत्सव उत्तर भारतातील प्रसिद्ध सणांपैकी एक आहेत. ते कापणीचा हंगाम नृत्य, संगीत आणि लज्जतदार खाद्यपदार्थांसह साजरा करतात. उत्तर भारतातील इतर प्रसिद्ध सण, जसे की तीज, जन्माष्टमी आणि कुंभमेळा म्हणजे धार्मिक उत्सव आणि हिंदूंच्या परंपरा आणि चालीरीतींनी भरलेले देशव्यापी उत्सव.

प्रश्न :- दक्षिण भारतातील प्रसिद्ध सण कोणते आहेत?

ओणम आणि पोंगल हे दक्षिण भारतात अनुक्रमे ऑगस्ट-सप्टेंबर आणि जानेवारीमध्ये साजरे होणारे मुख्य हंगाम उत्सव आहेत. हिंदू देवतांना आणि कौटुंबिक उत्सवांना प्रार्थना करणे हे या सणांचे मुख्य उद्देश आहेत. त्याशिवाय केरळमधील नेहरू ट्रॉफी रेस हा एक लोकप्रिय उत्सव असून स्पर्धा पाहण्यासाठी प्रेक्षक मोठ्या संख्येने गर्दी करतात. दक्षिण भारतातील आणखी एक प्रसिद्ध सण म्हणजे हंपी उत्सव. भारतात हे उत्सव कर्नाटकात आयोजित केले जातात आणि संगीत, नृत्य, नाटक आणि कलेद्वारे संस्कृती आणि इतिहासाचे सार प्रदर्शित करतात.

प्रश्न :- भारतातील शेतीशी संबंधित विविध सण कोणते आहेत?

ओणम, मकर संक्रांती, बैसाखी, लोहरी, वांगला, नुआखाई आणि उगाडी हे काही प्रसिद्ध कापणी सण आहेत. या उत्सवांमध्ये देवाची प्रार्थना, कौटुंबिक मेळावे, नवीन कपडे, संगीत, नृत्य आणि मेजवानी देणारी सामुदायिक उत्सव समाविष्ट आहे.

प्रश्न :- वसंत ऋतू मध्ये कोणता सण साजरा केला जातो?

होळी हा वसंत ऋतू मध्ये साजरा होणारा प्रमुख उत्सव आहे. फेस्टिव्हल ऑफ कलर्स आणि फेस्टिव्हल ऑफ लव्ह अशी नावेही या सणाला दिली जातात. हे सेंद्रिय रंग आणि पाण्याने साजरे केले जाते तर देशातील वेगवेगळ्या राज्यात गुजिया आणि दही भाल्ले यासारखे पदार्थ बनवले जातात.

प्रश्न :- भारतात किती उत्सव साजरे केले जातात?

भारतात विविध धर्म आहेत आणि या प्रत्येक धर्मात स्वत:च्या सणांची संख्या आहे. भारतातील प्रत्येक राज्यात सुमारे २० ते ३० भव्य उत्सव वर्षाच्या वेगवेगळ्या वेळी साजरे केले जातात. गणेश चतुर्थी, स्वातंत्र्य दिन, होळी, दीपावली, नवरात्री, गुढीपाडवा, ईद आणि प्रजासत्ताक दिन हे भारतातील काही महत्त्वाचे सण आहेत.

प्रश्न :- भारताचे राष्ट्रीय सण कोणते आहेत?

प्रजासत्ताक दिन, स्वातंत्र्यदिन आणि गांधी जयंती हे तीन राष्ट्रीय उत्सव आहेत. कारण ते सर्व भारतीय स्वातंत्र्याभोवती केंद्रित आहेत आणि ब्रिटीश राजवटीपासून भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात जोडले गेले आहेत. भारत सरकार दरवर्षी या उत्सवांसाठी मोठ्या प्रमाणात तयारी करत असते आणि देशात हे एकत्रितपणे साजरे करतात. प्रजासत्ताक दिन प्रत्येक वर्षी २६जानेवारीला साजरा केला जातो, तर स्वातंत्र्य दिन १५ ऑगस्टला आणि २ ऑक्टोबरला गांधी जयंती साजरी केली जाते.

प्रश्न :-  सर्वात महत्त्वाचा हिंदू उत्सव कोणता आहे? 

दिवाळी,(दीपावली) किंवा विजयादशमी, हे भारतातील सर्वात महत्वाचे हिंदू सण आहेत. दसरा मुख्य म्हणजे चांगल्या गोष्टींनी वाईट गोष्टींवर मिळवलेला विजय  म्हणून साजरा करण्याचा हिंदू उत्सव आहे आणि रावणाला पराभूत करून आणि १४ वर्षांचा वनवास संपल्यानंतर राम, लक्ष्मण, सीता आणि हनुमानासह अयोध्येत परतले त्या दिवसाचा हा दिवस आहे.

प्रश्न :- भारताला सणांची भूमी का म्हणतात? 

वेगवेगळ्या संस्कृती, वांशिक पार्श्वभूमी, भाषा, धार्मिक भावना, विविध इतिहास आणि सर्व राज्यांमधील भिन्न परंपरा यांच्या समृद्ध एकत्रिततेमुळे भारताला उत्सवांचे देश म्हणून संबोधले जाते. प्रत्येक राज्यात स्वतःचे सुमारे २०-३० विविध उत्सव साजरे केले जातात आणि जवळजवळ प्रत्येक आठवड्यात देश एकत्रितपणे साजरे करतात अशा महत्वाच्या सणाद्वारे चिन्हांकित केले जाते.

प्रश्न :- आपण गुरुपुरब का साजरा करतो? 

गुरपुरब, किंवा गुरु नानक गुरपुरब हा शिखांनी आपल्या दहाही गुरूंचा वाढदिवस साजरा करण्यासाठी साजरा केला जाणारा एक महत्वाचा सण आहे. भारताच्या उत्तर भागात, विशेषत: पंजाब, दिल्ली आणि हरियाणाच्या काही भागात हा एक धार्मिक उत्सव आहे. प्रथम शीख गुरु, गुरु नानक यांची जयंती ‘गुरु नानक प्रकाश उत्सव’ म्हणून ओळखली जाते आणि ती शीखांसाठी सर्वात पवित्र सण म्हणून मानली जाते. यावर्षी १२ नोव्हेंबरला गुरपुरब साजरा केला जाईल.

प्रश्न :- नागालँडला सणांची जमीन का म्हणतात?

वर्षभरात एक उत्सव दुसर्‍या उत्सवाच्या अनुषंगाने असणाऱ्या ठिकाणी असल्यामुळे नागालँडला बहुतेक वेळा सणांची भूमी म्हणून संबोधले जाते. आपण नागालँडला वर्षाच्या कोणत्या वेळेस प्रवास करता याची पर्वा नाही, आपण नागालँडमध्ये चालू असलेल्या एक किंवा अधिक उत्सवांचे साक्षीदार होण्यासाठी नेहमीच सक्षम असाल आणि नागालँडमधील उत्सव सहसा फॉल संगीत, नृत्य, हशा आणि बरेच लोकांसह असण्याचा अनुभव असेल. चांगले स्थानिक खाद्यपदार्थ. नागालँडमध्ये, उत्सवांचे नाव देखील प्रतिकात्मक आहे आणि राज्यात राहणाऱ्या  विविध आदिवासींच्या संस्कृती आणि लोकसाहित्यास त्यांचे महत्त्व आहे.

अस्वीकरण 

आमच्या ब्लॉगमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या काही परवानाधारक सशुल्क प्रतिमांचे श्रेय आम्ही घेत नाही, मग त्या गूगल इमेजेस, फोटोलिया आणि शटरस्टॉक यांच्याकडून घेतलेल्या असतील. अशा सर्व प्रतिमा त्यांच्या संबंधित मालकांचे कॉपीराइट आहेत आणि आम्ही जिथे जमेल तिथे त्यांना श्रेय देण्याचा प्रयत्न करतो. तथापि, जर आमच्या ब्लॉगवर कोणतीही कॉपीराइट प्रतिमा वापरली गेली असेल तर संबंधित व्यक्ती एकतर आम्हाला प्रतिमा काढून टाकण्यासाठी थेट मेल करू शकते किंवा प्रतिमाचे श्रेय कोणालाही देऊ शकते.